Παρουσίαση του βιβλίου Τάκη Κονή «Εφιάλτης» στις 29.1.08
Του Μιχάλη Παπαπέτρου
Μόλις ολοκλήρωσα την ανάγνωση του βιβλίου του Τάκη Κονή, η αντίδραση μου ήταν ότι εγώ στην θέση του θα διάλεγα έναν άλλο τίτλο για το βιβλίο. Θα επέλεγα την λέξη «*Νυστέρι». Γιατί σχημάτισα την γνώμη πώς η πέννα του συγγραφέα λειτουργεί σαν χειρουργικό νυστέρι που τέμνει, και μάλιστα χωρίς αναισθητικό, το πέπλο των ψευδαισθήσεων, των ψεμάτων και της επιλεκτικής ανάγνωσης των γεγονότων και της ιστορίας που βιώνουμε σ΄ αυτό τον τόπο για πάνω από μισό αιώνα. Εκείνο που κάνει αυτό το βιβλίο ξεχωριστό είναι το γεγονός ότι, χωρίς να διεκδικεί δάφνες λεπτομερειακής παράθεσης των ιστορικών δεδομένων και των γεγονότων, με μία γλώσσα στρωτή, συνεκτική και απόλυτα κατανοητή από τον καθένα, μέσα σε 146 μόλις σελίδες, δίνει μία καθαρή εικόνα των τραγικών λαθών και των λανθασμένων επιλογών του τελευταίου μισού αιώνα (από το 1950 μέχρι σήμερα), που είχαν σαν απόρροια την κατρακύλα του Κυπριακού και την αναντίλεκτη πραγματικότητα ότι ο Εφιάλτης της διχοτόμησης μας έχει ήδη σφιχταγκαλιάσει σ΄ ένα θανατηφόρο, για τον τόπο, εναγκαλισμό, από τον οποίο πολύ δύσκολα και μόνο υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις, μπορούμε να ξεφύγουμε. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύονται οι τραγικές μας επιλογές, που υπό τον μανδύα ενός άκρατου ψευτοπατριωτισμού και ενός αχαλίνωτου μαξιμαλισμού, μας οδηγούσαν στην κατήφορο της υλοποίησης των οραμάτων του Ντενκτάς και της ΤΜΤ για διχοτόμηση/ Ταξίμ της Κύπρου. Και το πιο τραγικό. Η διχοτόμηση που για 50 χρόνια ήταν το ανάθεμα των Ε/Κ, μετεξελίχθηκε σε δεύτερη καλύτερη λύση. Πάντα με την επικάλυψη ενός ψευτοπατριωτισμού που στην ουσία αποδεικνύεται ηττοπαθής και υποχωρητικός. Ο συγγραφέας από την αρχή, στον Πρόλογο, νιώθει την ανάγκη να «δικαιολογηθεί» γιατί μπαίνει στα ταράφια των πολιτικών και των πολιτικών συγγραφέων. Αναφέρει στην σελίδα 12: «Μέσα από επαγγελματικές εμπειρίες – και άλλες προσωπικές – από την τραγωδία του 1974 είχα τα βιώματα μιας πνευματικής αναγέννησης της οποίας τα κύρια στοιχεία ήταν: η ανακάλυψη μέσα μου ενός βαθύτατου αισθήματος πατριωτισμού με επίκεντρο την κυπριακή γη που με γέννησε, και, η πολιτική μου αφύπνιση με ένα αίσθημα ενοχής γιατί επέτρεψα ή ανέχθηκα, με τη μη συμμετοχή μου στην πολιτική ζωή, να ξεκινήσει η πορεία μας προς τη διχοτόμηση, να γίνει πραξικόπημα και τούρκικη εισβολή στην πατρίδα μου. Με αυτά τα αισθήματα να με κυριαρχούν και ζώντας την ιστορία του τόπου μου από κοντά, έγινε και κάτι που ήταν, λόγω ψυχοκοινωνικών καταβολών, πρωτόγνωρο για μένα. Έκλαψα πολύ σε όλο το υπόλοιπο του 1974. Κι όταν στέγνωσαν τα δάκρια μπήκα δραστήρια στην πολιτική ζωή – όχι την κομματική γιατί ήμουν δημόσιος υπάλληλος – με ενεργό συμμετοχή στην δράση της κοινωνίας των πολιτών και με την ορθογραφία: μια ενίσχυση της δικαιολογίας να ανακατεύομαι στες δουλειές των ιστορικών και να γράφω «βοήθημα» για το μάθημα της Ιστορίας.» Ο Κονής με στοιχεία και δεδομένα αποδεικνύει ότι η Ανεξαρτησία του 1960 και το «δοτό» της Σύνταγμα δεν αντικρίστηκε ως ευλογία, όπως κάποιοι ανακάλυψαν με καθυστέρηση μισού αιώνα. Από την πρώτη στιγμή η ανεξαρτησία αντικρίστηκε και από τις δύο πλευρές, αλλά κυρίως, από τους εθνικιστές της Ε/Κ Κοινότητας σαν ενδιάμεσος σταθμός για υλοποίηση της Ένωσης. Με αφορμή την λειτουργικότητα οι Ε/Κ ζήτησαν την αλλαγή των 13 σημείων του Συντάγματος, μερικά από τα οποία, όπως τα χωριστά δημαρχεία, αρνήθηκαν αυθαίρετα να τα εφαρμόσουν, παρ’ όλο που περιλαμβάνονταν στις Συμφωνίες της Ζυρίχης. Κατά παράβαση της συνταγματικής νομιμότητας, αλλά και των αποφάσεων του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Κύπρου. Ο Γερμανός Πρόεδρος του Δικαστηρίου παραιτήθηκε και έφυγε από την Κύπρο. Σήμερα, βέβαια, σκίζουμε τα ιμάτια μας, γιατί δεν υπάρχει νομιμότητα στην Κύπρο. Ολόκληρες γενιές στην Κύπρο διαπαιδαγωγήθηκαν με το ψέμα. Μεγαλώσαμε με το σύνθημα της «Τουρκανταρσίας». Και αποκρύπτουμε ότι και εμείς όπως και οι Τούρκοι, προετοιμαζόμασταν. Οι διακοινοτικές συγκρούσεις άρχισαν στις 21/12/63. Καταθέτω την προσωπική μου μαρτυρία ότι από τον Ιούνιο του 63 σε συνάξεις όλων των μεγαλυτέρων μαθητών, οργανώνονταν ομάδες για στρατιωτική εκπαίδευση, για λύση του Κυπριακού με την εξολόθρευση όλων των Τ/Κ. Αυτές οι πρακτικές πολιτογραφήθηκαν σαν Σχέδιο Ακρίτας. Τα 13 σημεία ήταν απλά η αφορμή. Κεντρικός τους άξονας μια λέξη με διαχρονική σημασία. Η Λειτουργικότητα του Κράτους. Σήμερα, 45 χρόνια μετά χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη για να καλύψουμε τις πραγματικές μας προθέσεις και επιδιώξεις. Πριν σας πω τι εννοώ με αυτό, απλά να θυμίσω ότι ως κατάληξη των συνομιλιών Κληρίδη-Ντενκτάς το 1972 η Τ/Κ πλευρά αποδέχθηκε τα 12 από τα 13 σημεία (με εξαίρεση τα χωριστά δημαρχεία). Ο Μακάριος απέρριψε τον συμβιβασμό. Προφανώς, γιατί δεν θα ήθελε να υπογράψει για δεύτερη φορά λύση που θα απέκλειε την Ένωση και να κατηγορηθεί και πάλιν από τους εθνικιστές, ως επίορκος της Φανερωμένης. Ο Κυπριακός λαός, ιδιαίτερα οι νεώτερες γενιές παραπληροφορούνται για την ιστορία και την πραγματικότητα. Γίνεται μία συνειδητή προσπάθεια για να αρχίσει το ρολόί της ιστορίας να τρέχει από το 1974 και μετά. Παρά τις διακοινοτικές συγκρούσεις, παρά την αιματοχυσία. Παρά τα γκέτο και την παρουσία ειρηνευτικής δύναμης από το 1964. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος, από τους πρωταγωνιστές της περιόδου και υπαρχηγός της Οργάνωσης Ακρίτας, δηλώνει δημόσια ότι στην Κύπρο δεν άνοιξε ούτε μύτη Τουρκοκύπριου. Και όπως πολύ ορθά υπογραμμίζει ο Κονής, οι Ε/Κ εθνικιστές δεν συνειδητοποιούσαν ότι έπαιζαν το παιγνίδι του Ντενκτάς και της Τουρκίας. Ο Ντενκτάς εφάρμοζε την πολιτική από Τούρκο σε Τούρκο. Δυστυχώς το ίδιο έκαναν και οι Ε/Κ. Μάλιστα. Η Βουλή το 1964 ψήφισε Νόμο (ομόφωνα παρακαλώ) με τον οποίο απαγορεύετο η πώληση Ε/Κ ακίνητης περιουσίας σε Τ/Κ. Επετρέπετο μόνο ανταλλαγή με περιουσία ίσης αξίας. Με προβλημάτισε πολύ το 5^ο Κεφάλαιο του βιβλίου από την σελίδα 67, με τον τίτλο «Παλιγγενεσία». Με πολλές από τις διαπιστώσεις για το πώς ένοιωσαν πολλοί άνθρωποι σαν τον συγγραφέα μετά την εισβολή του 74 και την κατάρρευση της Χούντας στην Ελλάδα συμφωνώ. Όμως εκείνα τα συναισθήματα του αναγεννημένου κυπριωτισμού, της ανάγκης συμπόρευσης με τους Τ/Κ συμπατριώτες μας, εκείνα τα συναισθήματα ενάντια στις «μητέρες πατρίδες» και τις «εγγυήτριες δυνάμεις», πολύ φοβούμαι ότι δεν εξέφραζαν γνήσια την επιθυμία της κυπριακής κοινωνίας. Πολλοί σιωπούσαν εκείνη την περίοδο γιατί δεν τους έπαιρνε. Άλλοι γιατί τα εγκλήματα τους ήταν πρόσφατα και νωπά, και άλλοι γιατί συναισθάνθηκαν τα τεράστια λάθη χειρισμών και πολιτικής που διέπραξαν. Η μεγάλη μάζα των Ε/Κ για πρώτη φορά είδε την οικονομική της ανωτερότητα και υπεροχή να καταρρέει. Αυτά όμως κράτησαν για λίγο. Οι ένοχοι όλων των κατηγοριών συνήλθαν γρήγορα. Η γρήγορη οικονομική ανάπτυξη έβαλε τα πράγματα στην θέση τους και σε αυτί τον τομέα. Και σε αυτή την κρίσιμη περίοδο, τα πρώτα 10 χρόνια μετά την εισβολή όπου το Κυπριακό θα μπορούσε να λυθεί πολύ ευκολότερα, χωρίς μεγάλους αριθμούς εποίκων και πριν την ανακήρυξη του ψευδοκράτους, χάθηκαν γιατί μετά τον θάνατο του Μακάριου δεν υπήρχε ηγεσία ανάλογη των περιστάσεων για να δώσει σάρκα και οστά στις Συμφωνίες Κορυφής. Στην σελίδα 84 ο Τάκης Κονής μιλά για τον μακροχρόνιο αγώνα και τις καταστροφικές του συνέπειες. Σ’ αυτό τον τόπο δεν τα πάμε καλά με τον χρόνο. Αποτύχαμε παταγωδώς να εκτιμήσουμε την σημασία και τις συνέπειες του. Μέχρι σήμερα ακολουθούμε το ίδιο βιολί που παραπέμπει την λύση σε βάθος χρόνου. Τίποτε δεν μας δίδαξε η τρομακτική αύξηση του αριθμού των εποίκων. Ούτε το ξεπούλημα των Ε/Κ περιουσιών. Ούτε η θεαματική αναβάθμιση του ψευδοκράτους. Εμείς το βιολί μας. Τα χρονοδιαγράμματα (που κάποτε εμείς απαιτούσαμε) είναι σήμερα κίνδυνος μεγάλος. Εμείς θέλουμε καλή προετοιμασία κι όσο πάρει. Στην σελίδα 91 του βιβλίου ο συγγραφέας καταπιάνεται με ένα πολύ σημαντικό και καίριο, κατά την άποψη μου, ζήτημα. Ήταν γνήσια η εγκατάλειψη του αιτήματος της Ένωσης από το σύνολο σχεδόν των Ε/Κ, με εξαίρεση μια χούφτα γραφικών; Ο Κονής ισχυρίζεται ότι για πολλούς εκείνο που έγινε ήταν να συμβιβαστούν με την ιδέα των δύο κρατών (της Ελλάδας και της Κύπρου) τα οποία όμως νάναι και τα δύο Ελληνικά. Και έχει δίκιο. Η ουσία της φανατικής εναντίωσης στο Σχέδιο Ανάν, που είχε πολλές αδυναμίες, όπως θα έχει το οποιοδήποτε σχέδιο που θα υποβληθεί, είναι μια και μοναδική. Η άρνηση των πολιτικών δυνάμεων που συσπειρώνονται σήμερα γύρω από τον Τάσσο Παπαδόπουλο και όχι μόνο, να δεχτούν τον διαμοιρασμό της εξουσίας στα πλαίσια μιας διζωνικής, δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Γι’ αυτό και η αμφισβήτηση της Ομοσπονδιακής λύσης, είτε ανοιχτά, είτε με προσθήκη ουρών για σωστό περιεχόμενο και λειτουργικότητα. Γι’ αυτό και η θεοποίηση της 8^ης Ιουλίου, μιας καθαρά διαδικαστικής συμφωνίας, μέσα από την οποία οι Ε/Κ εθνικιστές αναζητούν 34 ολόκληρα χρόνια μετά την εισβολή, νέα βάση επίλυσης του Κυπριακού. Τον παραδοσιακό ελληνοκεντρικό εθνικισμό, αντικατέστησε στις μέρες μας ένας νέος άτυπος ελληνοκυπριακός εθνικισμός. Είναι γι’ αυτό που σήμερα χύνονται κροκοδείλια δάκρυα για την προάσπιση της Κυπριακής Δημοκρατίας από τους πρωτεργάτες των προσπαθειών για την κατάλυση της και για την Κυπριακή σημαία από αυτούς που σκαρφάλωναν σε τοίχους και στέγες για να την κατεβάσουν και να αναρτήσουν την Ελληνική. Οι αναφορές του συγγραφέα σε διάφορα σημεία του βιβλίου και κύρια στις σελίδες 103 και 110, μου δίνουν την αφορμή να επαναλάβω μια διαπίστωση του Θέμου Δημητρίου και του Σωτήρη Βλάχου, που στο πρόσφατο βιβλίο τους για το θέμα, υπογραμμίζουν πως αν οι Ε/Κ πολιτικές δυνάμεις που μπορούν να κινητοποιούν τον λαό και ειδικότερα το ΑΚΕΛ, δεν περιορίζονταν να χειροκροτούν τους Τ/Κ από τον καναπέ του σαλονιού τους, αλλά κατέβαιναν στους δρόμους με τα ίδια συνθήματα, το τελευταίο τείχος στην Ευρώπη θα ‘χε την τύχη εκείνου του Βερολίνου. Αυτό το βιβλίο με εκφράζει. Με συγκίνησε γιατί με πολύ απλό και κατανοητό τρόπο κατάφερε να περάσει μηνύματα που πολλοί αποτύχαμε να περάσουμε εγκλωβισμένοι μέσα στον δαίδαλο των λεπτομερειών. Αυτό δεν σημαίνει ότι με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνο όλες ανεξαίρετα οι διαπιστώσεις του Τάκη Κονή. Μακριά από μας φίλε Τάκη η μονολιθικότητα. Να μου επιτρέψετε να θίξω κάποια από αυτά. (i) Στην σελίδα 104 γράφει ο Τάκης για την προοπτική εκλογής του Παπαδόπουλου στην Προεδρία: «Πως να μην χαιρόμαστε. Λίγο πήγαμε να φοβηθούμε για τον Τάσσο, αλλά είδαμε πως ήταν συνεργάσιμος για την λύση.» για να ‘μαι δίκαιος 11 σελίδες πιο κάτω ο Κονής διαπιστώνει πως «ο άνθρωπος δεν άλλαξε.»* Όμως θέλω να καταθέσω την άποψη πως το να πιστώνει κάποιος τον Τάσσο με διάθεση για συμβιβασμό και λύση και ιδιαίτερα να τον εγγυάται ότι άλλαξε ήταν και είναι ύψιστη πολιτική μυωπία και αφέλεια. Ο άνθρωπος με συνέπεια παραμένει πιστός στην ίδια γραμμή. Αυτή την συνέπεια κανένας δεν δικαιούται να την αμφισβητήσει. 1. Διατυπώνεται η θέση επίκριση πως ο Κληρίδης συνασπίστηκε με τους εθνικιστές στην Πρώτη Προεδρία του. Δεν έχω καμιά δυσκολία να συμμεριστώ την θέση αυτή. Όμως, για σκοπούς πληρότητας της θέσης πρέπει να πούμε ότι ο κορμός αυτών των εθνικιστών ήταν το ΔΗΚΟ και οι δυνάμεις που σήμερα συνασπίζονται γύρω από τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Ακριβώς με τις ίδιες δυνάμεις συνασπίστηκε και το ΑΚΕΛ λίγα χρόνια μετά. Διερωτάται ο συγγραφέας αν οι εθνικιστές εγκατέλειψαν τον Κληρίδη ή τους εγκατέλειψε αυτός. Για απάντηση του ερωτήματος αυτού θέλω να καταθέσω την προσωπική μου μαρτυρία. Όταν ο Γλαύκος Κληρίδης μου ζήτησε να αποδεχτώ την θέση του Κυβερνητικού Εκπροσώπου και του μέλους της Διαπραγματευτικής Ομάδας τον ρώτησα για την πολιτική που προτίθεται να ακολουθήσει. Όταν μου προδιέγραψε την πολιτική του έντιμου συμβιβασμού που όντως ακολούθησε και μου είπε ότι «χρειάζομαι την βοήθεια ανθρώπων με τις απόψεις σου», ένοιωσα ότι είχα υποχρέωση να αποδεχτώ. Η πορεία απέδειξε την εντιμότητα και την αλήθεια των όσων με διαβεβαίωσε. Εξ άλλου η εκ μέρους του επιλογή του Γ. Βασιλείου και του Μ. Παπαπέτρου ούτε τυχαία ούτε συμπτωματική ήταν. Πιστεύω πως ήταν απόρροια την γνήσιας προσπάθειας του να λύσει το κυπριακό. Και φτάσαμε τόσο κοντά. 2. Στην σελ. 125 επικρίνονται οι ΕΔΗ, πως ακόμα και αυτοί περίμεναν τι θα πει ο Πρόεδρος πριν τοποθετηθούν για το ΝΑΙ και το ΟΧΙ. Νομίζω ότι ο Τάκης Κονής αδικεί ελαφρώς το κόμμα του. Εάν οι ΕΔΗ ή οποιοδήποτε κόμμα, αποφάσιζε πριν ολοκληρωθούν οι «διαπραγματεύσεις» θα κατηγορείτο ότι υπέσκαπτε την διαπραγματευτική δυνατότητα του Προέδρου. Κάτι, εξ άλλου, για το οποίο κατηγορήθηκαν τα ηγετικά στελέχη των ΕΔΗ που πολύ έγκαιρα σήκωσαν δυσανάλογο βάρος της προσπάθειας για υπεράσπιση της επιλογής του ΝΑΙ. 4. Και ένα τελευταίο σημείο. Δεν συμμερίζομαι την άποψη (σελίδα 127) ότι ο ΔΗΣΥ καραδοκούσε, και όταν το ΑΚΕΛ είπε όχι αυτοί είπαν ΝΑΙ. Νομίζω ότι είναι άδικη αυτή η εκτίμηση. Ο Νίκος Αναστασιάδης ρίσκαρε πολλά και σε προσωπικό και σε κομματικό επίπεδο, υπερασπιζόμενος με σθένος μια επιλογή που ήταν φανερό ότι θα απορριπτόταν. Εξ άλλου εκείνη η στάση του αλλά και ο τρόπος που πολιτεύτηκε τα 4 χρόνια που ακολούθησαν του έχουν εξασφαλίσει τουλάχιστον την δική μου εκτίμηση. Αγαπητοί φίλοι, Ευχαριστώ θερμά τον Τάκη Κονή γιατί με επέλεξε να παρουσιάσω το βιβλίο του. Για ένα είμαι σίγουρος. Όσοι πιο πολλοί διαβάσουν τον Εφιάλτη, τόσο πιο ισχυρό θα γίνει το μέτωπο των δυνάμεων που αντιμάχονται την διχοτόμηση και στις δύο κοινότητες.

Παρουσίαση του βιβλίου Τάκη Κονή «Εφιάλτης» στις 29.1.08

Του Μιχάλη Παπαπέτρου

Μόλις ολοκλήρωσα την ανάγνωση του βιβλίου του Τάκη Κονή, η αντίδραση μου ήταν ότι εγώ στην θέση του θα διάλεγα έναν άλλο τίτλο για το βιβλίο. Θα επέλεγα την λέξη «Νυστέρι». Γιατί σχημάτισα την γνώμη πώς η πέννα του συγγραφέα λειτουργεί σαν χειρουργικό νυστέρι που τέμνει, και μάλιστα χωρίς αναισθητικό, το πέπλο των ψευδαισθήσεων, των ψεμάτων και της επιλεκτικής ανάγνωσης των γεγονότων και της ιστορίας που βιώνουμε σ΄ αυτό τον τόπο για πάνω από μισό αιώνα.

Εκείνο που κάνει αυτό το βιβλίο ξεχωριστό είναι το γεγονός ότι, χωρίς να διεκδικεί δάφνες λεπτομερειακής παράθεσης των ιστορικών δεδομένων και των γεγονότων, με μία γλώσσα στρωτή, συνεκτική και απόλυτα κατανοητή από τον καθένα, μέσα σε 146 μόλις σελίδες, δίνει μία καθαρή εικόνα των τραγικών λαθών και των λανθασμένων επιλογών του τελευταίου μισού αιώνα (από το 1950 μέχρι σήμερα), που είχαν σαν απόρροια την κατρακύλα του Κυπριακού και την αναντίλεκτη πραγματικότητα ότι ο Εφιάλτης της διχοτόμησης μας έχει ήδη σφιχταγκαλιάσει σ΄ ένα θανατηφόρο, για τον τόπο, εναγκαλισμό, από τον οποίο πολύ δύσκολα και μόνο υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις, μπορούμε να ξεφύγουμε.

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύονται οι τραγικές μας επιλογές, που υπό τον μανδύα ενός άκρατου ψευτοπατριωτισμού και ενός αχαλίνωτου μαξιμαλισμού, μας οδηγούσαν στην κατήφορο της υλοποίησης των οραμάτων του Ντενκτάς και της ΤΜΤ για διχοτόμηση/ Ταξίμ της Κύπρου. Και το πιο τραγικό. Η διχοτόμηση που για 50 χρόνια ήταν το ανάθεμα των Ε/Κ, μετεξελίχθηκε σε δεύτερη καλύτερη λύση. Πάντα με την επικάλυψη ενός ψευτοπατριωτισμού που στην ουσία αποδεικνύεται ηττοπαθής και υποχωρητικός.

Ο συγγραφέας από την αρχή, στον Πρόλογο, νιώθει την ανάγκη να «δικαιολογηθεί» γιατί μπαίνει στα ταράφια των πολιτικών και των πολιτικών συγγραφέων. Αναφέρει στην σελίδα 12:

«Μέσα από επαγγελματικές εμπειρίες – και άλλες προσωπικές – από την τραγωδία του 1974 είχα τα βιώματα μιας πνευματικής αναγέννησης της οποίας τα κύρια στοιχεία ήταν: η ανακάλυψη μέσα μου ενός βαθύτατου αισθήματος πατριωτισμού με επίκεντρο την κυπριακή γη που με γέννησε, και, η πολιτική μου αφύπνιση με ένα αίσθημα ενοχής γιατί επέτρεψα ή ανέχθηκα, με τη μη συμμετοχή μου στην πολιτική ζωή, να ξεκινήσει η πορεία μας προς τη διχοτόμηση, να γίνει πραξικόπημα και τούρκικη εισβολή στην πατρίδα μου. Με αυτά τα αισθήματα να με κυριαρχούν και ζώντας την ιστορία του τόπου μου από κοντά, έγινε και κάτι που ήταν, λόγω ψυχοκοινωνικών καταβολών, πρωτόγνωρο για μένα. Έκλαψα πολύ σε όλο το υπόλοιπο του 1974. Κι όταν στέγνωσαν τα δάκρια μπήκα δραστήρια στην πολιτική ζωή – όχι την κομματική γιατί ήμουν δημόσιος υπάλληλος – με ενεργό συμμετοχή στην δράση της κοινωνίας των πολιτών και με την ορθογραφία: μια ενίσχυση της δικαιολογίας να ανακατεύομαι στες δουλειές των ιστορικών και να γράφω «βοήθημα» για το μάθημα της Ιστορίας.»

Ο Κονής με στοιχεία και δεδομένα αποδεικνύει ότι η Ανεξαρτησία του 1960 και το «δοτό» της Σύνταγμα δεν αντικρίστηκε ως ευλογία, όπως κάποιοι ανακάλυψαν με καθυστέρηση μισού αιώνα. Από την πρώτη στιγμή η ανεξαρτησία αντικρίστηκε και από τις δύο πλευρές, αλλά κυρίως, από τους εθνικιστές της Ε/Κ Κοινότητας σαν ενδιάμεσος σταθμός για υλοποίηση της Ένωσης.

Με αφορμή την λειτουργικότητα οι Ε/Κ ζήτησαν την αλλαγή των 13 σημείων του Συντάγματος, μερικά από τα οποία, όπως τα χωριστά δημαρχεία, αρνήθηκαν αυθαίρετα να τα εφαρμόσουν, παρ’ όλο που περιλαμβάνονταν στις Συμφωνίες της Ζυρίχης. Κατά παράβαση της συνταγματικής νομιμότητας, αλλά και των αποφάσεων του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Κύπρου. Ο Γερμανός Πρόεδρος του Δικαστηρίου παραιτήθηκε και έφυγε από την Κύπρο. Σήμερα, βέβαια, σκίζουμε τα ιμάτια μας, γιατί δεν υπάρχει νομιμότητα στην Κύπρο.

Ολόκληρες γενιές στην Κύπρο διαπαιδαγωγήθηκαν με το ψέμα. Μεγαλώσαμε με το σύνθημα της «Τουρκανταρσίας». Και αποκρύπτουμε ότι και εμείς όπως και οι Τούρκοι, προετοιμαζόμασταν. Οι διακοινοτικές συγκρούσεις άρχισαν στις 21/12/63. Καταθέτω την προσωπική μου μαρτυρία ότι από τον Ιούνιο του 63 σε συνάξεις όλων των μεγαλυτέρων μαθητών, οργανώνονταν ομάδες για στρατιωτική εκπαίδευση, για λύση του Κυπριακού με την εξολόθρευση όλων των Τ/Κ. Αυτές οι πρακτικές πολιτογραφήθηκαν σαν Σχέδιο Ακρίτας.

Τα 13 σημεία ήταν απλά η αφορμή. Κεντρικός τους άξονας μια λέξη με διαχρονική σημασία. Η Λειτουργικότητα του Κράτους. Σήμερα, 45 χρόνια μετά χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη για να καλύψουμε τις πραγματικές μας προθέσεις και επιδιώξεις. Πριν σας πω τι εννοώ με αυτό, απλά να θυμίσω ότι ως κατάληξη των συνομιλιών Κληρίδη-Ντενκτάς το 1972 η Τ/Κ πλευρά αποδέχθηκε τα 12 από τα 13 σημεία (με εξαίρεση τα χωριστά δημαρχεία). Ο Μακάριος απέρριψε τον συμβιβασμό. Προφανώς, γιατί δεν θα ήθελε να υπογράψει για δεύτερη φορά λύση που θα απέκλειε την Ένωση και να κατηγορηθεί και πάλιν από τους εθνικιστές, ως επίορκος της Φανερωμένης.

Ο Κυπριακός λαός, ιδιαίτερα οι νεώτερες γενιές παραπληροφορούνται για την ιστορία και την πραγματικότητα. Γίνεται μία συνειδητή προσπάθεια για να αρχίσει το ρολόί της ιστορίας να τρέχει από το 1974 και μετά. Παρά τις διακοινοτικές συγκρούσεις, παρά την αιματοχυσία. Παρά τα γκέτο και την παρουσία ειρηνευτικής δύναμης από το 1964. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος, από τους πρωταγωνιστές της περιόδου και υπαρχηγός της Οργάνωσης Ακρίτας, δηλώνει δημόσια ότι στην Κύπρο δεν άνοιξε ούτε μύτη Τουρκοκύπριου. Και όπως πολύ ορθά υπογραμμίζει ο Κονής, οι Ε/Κ εθνικιστές δεν συνειδητοποιούσαν ότι έπαιζαν το παιγνίδι του Ντενκτάς και της Τουρκίας. Ο Ντενκτάς εφάρμοζε την πολιτική από Τούρκο σε Τούρκο. Δυστυχώς το ίδιο έκαναν και οι Ε/Κ. Μάλιστα. Η Βουλή το 1964 ψήφισε Νόμο (ομόφωνα παρακαλώ) με τον οποίο απαγορεύετο η πώληση Ε/Κ ακίνητης περιουσίας σε Τ/Κ. Επετρέπετο μόνο ανταλλαγή με περιουσία ίσης αξίας.

Με προβλημάτισε πολύ το 5^ο Κεφάλαιο του βιβλίου από την σελίδα 67, με τον τίτλο «Παλιγγενεσία». Με πολλές από τις διαπιστώσεις για το πώς ένοιωσαν πολλοί άνθρωποι σαν τον συγγραφέα μετά την εισβολή του 74 και την κατάρρευση της Χούντας στην Ελλάδα συμφωνώ. Όμως εκείνα τα συναισθήματα του αναγεννημένου κυπριωτισμού, της ανάγκης συμπόρευσης με τους Τ/Κ συμπατριώτες μας, εκείνα τα συναισθήματα ενάντια στις «μητέρες πατρίδες» και τις «εγγυήτριες δυνάμεις», πολύ φοβούμαι ότι δεν εξέφραζαν γνήσια την επιθυμία της κυπριακής κοινωνίας. Πολλοί σιωπούσαν εκείνη την περίοδο γιατί δεν τους έπαιρνε. Άλλοι γιατί τα εγκλήματα τους ήταν πρόσφατα και νωπά, και άλλοι γιατί συναισθάνθηκαν τα τεράστια λάθη χειρισμών και πολιτικής που διέπραξαν. Η μεγάλη μάζα των Ε/Κ για πρώτη φορά είδε την οικονομική της ανωτερότητα και υπεροχή να καταρρέει. Αυτά όμως κράτησαν για λίγο. Οι ένοχοι όλων των κατηγοριών συνήλθαν γρήγορα. Η γρήγορη οικονομική ανάπτυξη έβαλε τα πράγματα στην θέση τους και σε αυτί τον τομέα. Και σε αυτή την κρίσιμη περίοδο, τα πρώτα 10 χρόνια μετά την εισβολή όπου το Κυπριακό θα μπορούσε να λυθεί πολύ ευκολότερα, χωρίς μεγάλους αριθμούς εποίκων και πριν την ανακήρυξη του ψευδοκράτους, χάθηκαν γιατί μετά τον θάνατο του Μακάριου δεν υπήρχε ηγεσία ανάλογη των περιστάσεων για να δώσει σάρκα και οστά στις Συμφωνίες Κορυφής.

Στην σελίδα 84 ο Τάκης Κονής μιλά για τον μακροχρόνιο αγώνα και τις καταστροφικές του συνέπειες. Σ’ αυτό τον τόπο δεν τα πάμε καλά με τον χρόνο. Αποτύχαμε παταγωδώς να εκτιμήσουμε την σημασία και τις συνέπειες του. Μέχρι σήμερα ακολουθούμε το ίδιο βιολί που παραπέμπει την λύση σε βάθος χρόνου. Τίποτε δεν μας δίδαξε η τρομακτική αύξηση του αριθμού των εποίκων. Ούτε το ξεπούλημα των Ε/Κ περιουσιών. Ούτε η θεαματική αναβάθμιση του ψευδοκράτους. Εμείς το βιολί μας. Τα χρονοδιαγράμματα (που κάποτε εμείς απαιτούσαμε) είναι σήμερα κίνδυνος μεγάλος. Εμείς θέλουμε καλή προετοιμασία κι όσο πάρει.

Στην σελίδα 91 του βιβλίου ο συγγραφέας καταπιάνεται με ένα πολύ σημαντικό και καίριο, κατά την άποψη μου, ζήτημα. Ήταν γνήσια η εγκατάλειψη του αιτήματος της Ένωσης από το σύνολο σχεδόν των Ε/Κ, με εξαίρεση μια χούφτα γραφικών; Ο Κονής ισχυρίζεται ότι για πολλούς εκείνο που έγινε ήταν να συμβιβαστούν με την ιδέα των δύο κρατών (της Ελλάδας και της Κύπρου) τα οποία όμως νάναι και τα δύο Ελληνικά. Και έχει δίκιο. Η ουσία της φανατικής εναντίωσης στο Σχέδιο Ανάν, που είχε πολλές αδυναμίες, όπως θα έχει το οποιοδήποτε σχέδιο που θα υποβληθεί, είναι μια και μοναδική. Η άρνηση των πολιτικών δυνάμεων που συσπειρώνονται σήμερα γύρω από τον Τάσσο Παπαδόπουλο και όχι μόνο, να δεχτούν τον διαμοιρασμό της εξουσίας στα πλαίσια μιας διζωνικής, δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Γι’ αυτό και η αμφισβήτηση της Ομοσπονδιακής λύσης, είτε ανοιχτά, είτε με προσθήκη ουρών για σωστό περιεχόμενο και λειτουργικότητα. Γι’ αυτό και η θεοποίηση της 8^ης Ιουλίου, μιας καθαρά διαδικαστικής συμφωνίας, μέσα από την οποία οι Ε/Κ εθνικιστές αναζητούν 34 ολόκληρα χρόνια μετά την εισβολή, νέα βάση επίλυσης του Κυπριακού.

Τον παραδοσιακό ελληνοκεντρικό εθνικισμό, αντικατέστησε στις μέρες μας ένας νέος άτυπος ελληνοκυπριακός εθνικισμός. Είναι γι’ αυτό που σήμερα χύνονται κροκοδείλια δάκρυα για την προάσπιση της Κυπριακής Δημοκρατίας από τους πρωτεργάτες των προσπαθειών για την κατάλυση της και για την Κυπριακή σημαία από αυτούς που σκαρφάλωναν σε τοίχους και στέγες για να την κατεβάσουν και να αναρτήσουν την Ελληνική.

Οι αναφορές του συγγραφέα σε διάφορα σημεία του βιβλίου και κύρια στις σελίδες 103 και 110, μου δίνουν την αφορμή να επαναλάβω μια διαπίστωση του Θέμου Δημητρίου και του Σωτήρη Βλάχου, που στο πρόσφατο βιβλίο τους για το θέμα, υπογραμμίζουν πως αν οι Ε/Κ πολιτικές δυνάμεις που μπορούν να κινητοποιούν τον λαό και ειδικότερα το ΑΚΕΛ, δεν περιορίζονταν να χειροκροτούν τους Τ/Κ από τον καναπέ του σαλονιού τους, αλλά κατέβαιναν στους δρόμους με τα ίδια συνθήματα, το τελευταίο τείχος στην Ευρώπη θα ‘χε την τύχη εκείνου του Βερολίνου.

Αυτό το βιβλίο με εκφράζει. Με συγκίνησε γιατί με πολύ απλό και κατανοητό τρόπο κατάφερε να περάσει μηνύματα που πολλοί αποτύχαμε να περάσουμε εγκλωβισμένοι μέσα στον δαίδαλο των λεπτομερειών. Αυτό δεν σημαίνει ότι με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνο όλες ανεξαίρετα οι διαπιστώσεις του Τάκη Κονή. Μακριά από μας φίλε Τάκη η μονολιθικότητα. Να μου επιτρέψετε να θίξω κάποια από αυτά.

(i) Στην σελίδα 104 γράφει ο Τάκης για την προοπτική εκλογής του Παπαδόπουλου στην Προεδρία:

«Πως να μην χαιρόμαστε. Λίγο πήγαμε να φοβηθούμε για τον Τάσσο, αλλά είδαμε πως ήταν συνεργάσιμος για την λύση.» για να ‘μαι δίκαιος 11 σελίδες πιο κάτω ο Κονής διαπιστώνει πως «ο άνθρωπος δεν άλλαξε.» Όμως θέλω να καταθέσω την άποψη πως το να πιστώνει κάποιος τον Τάσσο με διάθεση για συμβιβασμό και λύση και ιδιαίτερα να τον εγγυάται ότι άλλαξε ήταν και είναι ύψιστη πολιτική μυωπία και αφέλεια. Ο άνθρωπος με συνέπεια παραμένει πιστός στην ίδια γραμμή. Αυτή την συνέπεια κανένας δεν δικαιούται να την αμφισβητήσει.

1. Διατυπώνεται η θέση επίκριση πως ο Κληρίδης συνασπίστηκε με τους εθνικιστές στην Πρώτη Προεδρία του. Δεν έχω καμιά δυσκολία να συμμεριστώ την θέση αυτή. Όμως, για σκοπούς πληρότητας της θέσης πρέπει να πούμε ότι ο κορμός αυτών των εθνικιστών ήταν το ΔΗΚΟ και οι δυνάμεις που σήμερα συνασπίζονται γύρω από τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Ακριβώς με τις ίδιες δυνάμεις συνασπίστηκε και το ΑΚΕΛ λίγα χρόνια μετά.

Διερωτάται ο συγγραφέας αν οι εθνικιστές εγκατέλειψαν τον Κληρίδη ή τους εγκατέλειψε αυτός. Για απάντηση του ερωτήματος αυτού θέλω να καταθέσω την προσωπική μου μαρτυρία. Όταν ο Γλαύκος Κληρίδης μου ζήτησε να αποδεχτώ την θέση του Κυβερνητικού Εκπροσώπου και του μέλους της Διαπραγματευτικής Ομάδας τον ρώτησα για την πολιτική που προτίθεται να ακολουθήσει. Όταν μου προδιέγραψε την πολιτική του έντιμου συμβιβασμού που όντως ακολούθησε και μου είπε ότι «χρειάζομαι την βοήθεια ανθρώπων με τις απόψεις σου», ένοιωσα ότι είχα υποχρέωση να αποδεχτώ. Η πορεία απέδειξε την εντιμότητα και την αλήθεια των όσων με διαβεβαίωσε. Εξ άλλου η εκ μέρους του επιλογή του Γ. Βασιλείου και του Μ. Παπαπέτρου ούτε τυχαία ούτε συμπτωματική ήταν. Πιστεύω πως ήταν απόρροια την γνήσιας προσπάθειας του να λύσει το κυπριακό. Και φτάσαμε τόσο κοντά.

2. Στην σελ. 125 επικρίνονται οι ΕΔΗ, πως ακόμα και αυτοί περίμεναν τι θα πει ο Πρόεδρος πριν τοποθετηθούν για το ΝΑΙ και το ΟΧΙ. Νομίζω ότι ο Τάκης Κονής αδικεί ελαφρώς το κόμμα του. Εάν οι ΕΔΗ ή οποιοδήποτε κόμμα, αποφάσιζε πριν ολοκληρωθούν οι «διαπραγματεύσεις» θα κατηγορείτο ότι υπέσκαπτε την διαπραγματευτική δυνατότητα του Προέδρου. Κάτι, εξ άλλου, για το οποίο κατηγορήθηκαν τα ηγετικά στελέχη των ΕΔΗ που πολύ έγκαιρα σήκωσαν δυσανάλογο βάρος της προσπάθειας για υπεράσπιση της επιλογής του ΝΑΙ.

4. Και ένα τελευταίο σημείο. Δεν συμμερίζομαι την άποψη (σελίδα 127) ότι ο ΔΗΣΥ καραδοκούσε, και όταν το ΑΚΕΛ είπε όχι αυτοί είπαν ΝΑΙ. Νομίζω ότι είναι άδικη αυτή η εκτίμηση. Ο Νίκος Αναστασιάδης ρίσκαρε πολλά και σε προσωπικό και σε κομματικό επίπεδο, υπερασπιζόμενος με σθένος μια επιλογή που ήταν φανερό ότι θα απορριπτόταν.

Εξ άλλου εκείνη η στάση του αλλά και ο τρόπος που πολιτεύτηκε τα 4 χρόνια που ακολούθησαν του έχουν εξασφαλίσει τουλάχιστον την δική μου εκτίμηση.

Αγαπητοί φίλοι,

Ευχαριστώ θερμά τον Τάκη Κονή γιατί με επέλεξε να παρουσιάσω το βιβλίο του. Για ένα είμαι σίγουρος. Όσοι πιο πολλοί διαβάσουν τον Εφιάλτη, τόσο πιο ισχυρό θα γίνει το μέτωπο των δυνάμεων που αντιμάχονται την διχοτόμηση και στις δύο κοινότητες.