Γράφει ο Ιάκωβος Χρίστου

Φιλόλογος, τέως Διευθυντής

3.5.2012 - « Η σοφία έρχεται με τη γλαύκα της Αθηνάς ».*

Εμπνευστής της φράσης είναι ο Γερμανός φιλόσοφος G. Hegel (1770-1831). Και την βρίσκει κανείς και κάπως διαφορετικά διατυπωμένη: «Όταν πέσει η νύκτα, ανοίγει τα φτερά της η γλαύκα της Αθηνάς». Το νόημα δεν διαφέρει και είναι το εξής: Η σοφία έρχεται στον άνθρωπο σε μια ηλικία που δεν έχει πια πολύ μέλλον μπροστά του, αλλά πλούσιο παρελθόν πίσω του. Πλούσιο σε γνώσεις, εμπειρίες, χαρές, αλλά και λύπες. Όταν βρίσκεται στο κατώφλι των γηρατειών, στον «γήραος ουδόν», όπως λέει ο Όμηρος. Ένας νέος στην ηλικία δεν μπορεί να είναι σοφός. Ευφυής, μελετηρός, ταλαντούχος, νουνεχής ναι. Όχι όμως σοφός. Όχι ακόμα. Η γλαύκα της Αθηνάς είναι πουλί νυκτόβιο. Και η νύχτα αργεί γι’αυτόν…

 Η σοφία είναι πλούτος. Που αξίζει όμως μόνο όταν τον μοιράζεσαι. Διαφορετικά είναι σαν να μην υπάρχει. Η σοφία υπάρχει για να διαχέεται. Όχι να παραμένει ανενεργή. Όταν μάλιστα είναι τόσο απαραίτητη για τους νεότερους. Για να αποφεύγουν τις κακοτοπιές, τους κινδύνους που παραμονεύουν, τις παγίδες που στήνει η ζωή, τα λάθη και τα πάθη. Ένας ηλικιωμένος, καταδικασμένος στην αποξένωση-και την απαξίωση-δεν μπορεί να μοιραστεί τίποτε. Δεν αφήνεται να μοιραστεί. Άδικο δεν είναι; Είναι αναγκαία και ευρύτερα μια ενεργός παρουσία. Κατά το δυνατό. Συμμετοχή στα ποικίλα δρώμενα της καθημερινότητας. Αφήνω που κάποιοι ηλικιωμένοι είναι και αυθεντίες στον τομέα τους. Και κακώς η Πολιτεία αξιοποιεί τόσο σπάνια τη σοφία και τις γνώσεις τους.

 Όμως και η απλή παρουσία στη ζωή των οικείων και της κοινωνίας γενικότερα δεν είναι αμελητέα. Κρατά τις ισορροπίες, όσο η απουσία κλονίζει τις ισορροπίες. Η παρουσία είναι ουσία. Που συχνά λειτουργεί και ως παράδειγμα. Όχι σκόπιμα ή επιδεικτικά. Η παρουσία κρύβει κάποτε κι ένα ήθος. Και μια στάση ζωής που κι αυτή λειτουργεί ως πρότυπο. Όταν ο ηλικιωμένος αναπολεί με νοσταλγία τη νεότητα, της προσδίδει αξία. Και με τον τρόπο του στέλλει μήνυμα σ’αυτούς που την ζουν τώρα. Όταν παρόλα τα χρόνια που τον βαραίνουν δηλώνει-σαν άλλος γερο-Σήφακας από τον «Καπετάν Μιχάλη» του Ν. Καζαντζάκη-πως είναι παθιασμένος με τη ζωή, παραδειγματίζει. Σεμνά δείχνει ένα δρόμο. Και το γεγονός πως αντικρίζει πρόσωπο με πρόσωπο πρωί-βράδυ το θάνατο κι όμως κάνει κουράγιο είναι μια στάση ζωής. Που κρύβει σπάνιες αρετές όπως η υπομονή και η καρτερικότητα. Ιδιαίτερα μπροστά στο αναπότρεπτο.

 Εκ διαμέτρου αντίθετη είναι η περίπτωση του άσοφου ηλικιωμένου. Και άσοφος δεν είναι μόνο ο αδαής. Ο άδειος από γνώσεις, δεξιότητες, εμπειρίες. Είναι και ο χωρίς κρίση. Και ο ασύνετος. Και ακόμα χειρότερα ο αστόχαστα νεάζων. Ο παλίμπαις. Ο ερωτύλος. Που ασθμαίνων τρέχει ασταμάτητα πίσω από τις μικρούλες. Που σαλιαρίζει ασύστολα και γίνεται ρόμπα. «Χριστιανά τα τέλη της ζωής ημών, ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά…» ψάλλει ο ιερέας στην εκκλησία. Στέκομαι επίμονα στο «ανεπαίσχυντα». Γιατί επαίσχυντος βίος και σοφία είναι έννοιες διαμετρικά αντίθετες.

 Και για να μην παρεξηγηθώ. Το να απολαμβάνει κανείς τις χαρές της ζωής, τον έρωτα, το να είναι θαυμαστής –κάποτε και εραστής- του ωραίου, όλα αυτά και πολλά άλλα δεν είναι εγκλήματα και οι «δράστες» τους για κρέμασμα. Δεν είναι απαγορευμένοι καρποί για τους ηλικιωμένους, όπως δεν είναι και για οποιουσδήποτε άλλους. Ούτε και η ασκητική ζωή επιλογή τους. Άλλοι την επέλεξαν και αυτοί βρίσκονται κάπου μακριά από τα εγκόσμια, στα μοναστήρια. Και η ζωή εν σοφία είναι κάτι διαφορετικό από την ασκητική ζωή. Δεν συμπίπτουν αναγκαστικά. Ούτε όμως με την ασύδοτη ζωή, την ασωτία και την κραιπάλη έχει καμιά σχέση η ζωή εν σοφία. Γι αυτό κι εγώ επιλέγω να κλείσω το παρόν επιμένοντας στο «ανεπαίσχυντα»…

*.        Το άρθρο είναι ένα μικρό αφιέρωμα στο Ευρωπαϊκό Έτος Ενεργού Γήρανσης και Αλληλεγγύης μεταξύ των Γενεών (2012).

 Ο Ιάκωβος Χρίστου είναι Φιλόλογος,

τέως Διευθυντής.

Email: christouiac@hotmail.com