Γράφει ο Φίλιππος Σαββίδης

Ακαδημαϊκός, Αθήνα

22.4.2012 - Κι αν λέγαμε «ναι»;

Συνήθως η πάροδος του χρόνου λειτουργεί κατευναστικά και επιτρέπει μια πιο νηφάλια προσέγγιση σε ιστορικά και πολιτικά γεγονότα.  Όχι πάντα όμως.  Οκτώ χρόνια μετά την συντριπτική απόρριψη του σχεδίου λύσης των Η.Ε. και της Ε.Ε. από την ελληνοκυπριακή κοινότητα και μόνο η αναφορά σε «Σχέδιο Άναν» δημιουργεί αρνητικές αντιδράσεις. Η δαιμονοποίηση του σχεδίου όπως  και οι μύθοι που την συνοδεύουν (τελευταία μόδα ο μύθος ότι μέσα από  το Σχέδιο Άναν οι κακοί Άγγλοι ήθελαν να μας πάρουν από τα χέρια την ΑΟΖ μας!) καλά κρατούν.

Ταυτόχρονα, όμως, ακόμα και οι φανατικότεροι υπερασπιστές του «όχι», άμεσα ή έμμεσα, παραδέχονται ότι, οκτώ χρόνια μετά, η νομιμοποίηση του διχοτομικού στάτους κβο είναι περισσότερο από ορατή και η «Ταϊβανοποίηση» πραγματικό ενδεχόμενο.

Με άλλα λόγια, οι πιθανότητες de jure διχοτόμησης (χωρίς κανένα αντάλλαγμα) είναι αυξημένες. Κι αυτό ως αποτέλεσμα (α) της απόρριψης του σχεδίου λύσης και (β) της αποτυχίας, μέχρι στιγμής, εξεύρεσης  συνολικής λύσης.

Είναι προφανές, πλέον, ότι η λύση του Κυπριακού το 2004, όσο επώδυνη και να ήταν, θα δημιουργούσε μια δυναμική επανένωσης η οποία, στο πλαίσιο της Ε.Ε., θα επέτρεπε στις δύο κοινότητες να αναπτύξουν κοινά συμφέροντα και να βελτιώσουν τα αρνητικά σημεία του σχεδίου.

Το, θεωρητικό πλέον, ερώτημα είναι τί θα είχαμε στο χέρι αν λέγαμε «ναι»;

Οκτώ χρόνια μετά τη λύση:

1.   Θα είχε ολοκληρωθεί η επιστροφή εδαφών συμπεριλαμβανομένων των περιοχών Αμμοχώστου, Καρπασίας και Μόρφου.

2.   Θα επέστρεφαν στα σπίτια τους χιλιάδες Ελληνοκύπριοι (υπό Ελληνοκυπριακή διοίκηση) και θα είχε ολοκληρωθεί η σταδιακή επιστροφή ελληνοκυπρίων υπό Τουρκοκυπριακή διοίκηση. Επίσης, οι Ελληνοκύπριοι άνω των 65 ετών, καθώς και ο πληθυσμός της Καρπασίας θα είχαν ήδη εγκατασταθεί μόνιμα και χωρίς περιορισμούς στην τουρκοκυπριακή πολιτεία.

3.   Θα είχαν αποχωρήσει 37,000 τούρκοι στρατιώτες από τις 40,000 και πλέον που κατέχουν σήμερα τη Βόρεια Κύπρο. 3,000 τούρκοι και 3,000 έλληνες στρατιώτες θα παρέμεναν κλειστοί στους στρατώνες τους για μια μεταβατική περίοδο.

4.   Ελληνοκύπριοι ιδιοκτήτες περιουσίας θα έπαιρναν πίσω τα σπίτια τους ή κάποιο άλλο σπίτι στον δήμο ή στην κοινότητά τους. Εντός 3-5 χρόνων μετά τη λύση θα έπαιρναν, επίσης, μέχρι το 1/3 της γης τους στην τουρκοκυπριακή πολιτεία. Κάθε ιδιοκτήτης θα είχε δικαίωμα αποζημίωσης για την ιδιοκτησία που δεν θα είχε επανακτήσει. Στα τέσσερα χωριά της Καρπασίας θα επέστρεφαν χωρίς περιορισμό επανακτώντας όλη της γη τους και απολαμβάνοντας ευρεία πολιτική αυτονομία.

5.   Θα σταματούσαν ο εποικισμός και ο οικοδομικός οργασμός πάνω στις ελληνοκυπριακές περιουσίες.

Αυτά θα ήταν μερικά από τα χειροπιαστά αποτελέσματα της λύσης. Που θα είχε, βεβαίως, ευρύτερες θετικές προεκτάσεις για το ρόλο της Κύπρου στην Ευρώπη και στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.

Ειδικά στη σημερινή συγκυρία, όπου κυριαρχεί η αστάθεια, η αβεβαιότητα και η ρευστότητα, η επανενωμένη, ευρωπαϊκή, Κύπρος θα μπορούσε να ήταν πυλώνας για την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και ειρήνης αξιοποιώντας τόσο τη γεωγραφική της θέση όσο και τη θέση της εντός Ε.Ε. Σήμερα, με άλυτο το πολιτικό πρόβλημα, ο ρόλος της Κύπρου περιορίζεται. Παρακολουθώντας κανείς τις εξελίξεις γύρω από τα θέματα ενέργειας διαπιστώνει του λόγου το αληθές.

Μια συνολική λύση του Κυπριακού θα δημιουργούσε την αναγκαία δυναμική η οποία θα επιτάχυνε τις εξελίξεις γύρω από την περιφερειακή συνεργασία στα θέματα αυτά.

Όλα τα πιο πάνω, ωστόσο, παραμένουν σε θεωρητικό επίπεδο διότι η λύση φαίνεται να είναι ακόμα μακριά. Αλλά ακόμα και εάν μια συμφωνία ήταν  κοντά, η όποια λύση προϋποθέτει ότι ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι έχουμε ξεπεράσει φόβους και αγκυλώσεις και έχουμε σταματήσει να δίνουμε μάχες του παρελθόντος.

Κυρίως, δε, όσον αφορά στους ελληνοκυπρίους ειδικότερα, θα πρέπει να απαντήσουμε με ειλικρίνεια στο ερώτημα-ταμπού, που όλοι ψελλίζουν αλλά κανένας δε θέτει ωμά: θέλουμε πραγματικά λύση επανένωσης και συνεργασίας με τους τουρκοκύπριους ή έχουμε βολευτεί με το διχοτομικό στάτους κβο; Η απάντηση σʼ αυτό το  ερώτημα θα καθορίσει, εν πολλοίς, τις προοπτικές επιτυχίας των πρωτοβουλιών για μη διχοτομική λύση.

Οκτώ χρόνια μετά την απόρριψη του Σχεδίου Άναν βρισκόμαστε στο μέσον (ή μήπως κοντά στο τέλος;) μιας νέας πρωτοβουλίας των Η.Ε. που ξεκίνησε το 2008. Μιας διαδικασίας που είναι, όπως τα Η.Ε. τονίζουν και τα δύο μέρη διακηρύσσουν, «Κυπριακής ιδιοκτησίας». Αυτό σημαίνει ότι ως «ιδιοκτήτες» η ευθύνη της λύσης ή της μη λύσης θα ανήκει αποκλειστικά στους Κυπρίους. Με άλλα λόγια, όπως και η επιτυχία έτσι  και η αποτυχία θα είναι Κυπριακής ιδιοκτησίας. Αυτή τη φορά, όμως, αν  αποτύχει η προσπάθεια, δεν θα φταίνε οι «άλλοι». Και το τίμημα θα κληθούν να το πληρώσουν μόνο οι Κύπριοι.