Ιστότοπος Κιατίπη

Υποκειμενικός παράγοντας στην ιστορία.[1]

Η δραστηριότητα του υποκειμένου – των μαζών, τάξεων, κομμάτων, μεμονωμένων ανθρώπων- που αναπτύσσεται σε διάφορα επίπεδα και μορφές (ιδεολογική, πολιτική, οργανωτική) και κατευθύνεται προς την αλλαγή, ανάπτυξη ή διατήρηση των αντικειμενικών κοινωνικών συνθηκών. Η κατηγορία του υποκειμενικού παράγοντα συμπορεύεται με την κατηγορία του αντικειμενικού παράγοντα ή των αντικειμενικών συνθηκών. Η αλληλεπίδρασή τους επιβεβαιώνει τη θέση του ιστορικού υλισμού ότι την ιστορία τη δημιουργούν οι άνθρωποι, οι λαοί, οι τάξεις.

Ο υποκειμενικός παράγοντας ενεργεί πάντα μέσα στα πλαίσια των αντικειμενικών σχέσεων και συνθηκών, που σε σημαντικό βαθμό αποτελούν αποκρυστάλλωση της προγενέστερης δραστηριότητας των ανθρώπων. Οι αντικειμενικές συνθήκες καθορίζουν συνολικά το χαρακτήρα, τη δομή και την κατεύθυνση των ενεργειών του υποκειμενικού παράγοντα. «Ο άνθρωπος στην πρακτική του δραστηριότητα έχει μπροστά του τον αντικειμενικό κόσμο, εξαρτάται απ' αυτόν, απ' αυτόν καθορίζεται η δραστηριότητά του» (Λένιν Β. I., Άπαντα, τ. 29, σελ. 169 - 70).

Ενέργειες του υποκειμενικού παράγοντα που δεν υπολογίζουν τις αντικειμενικές συνθήκες και τις νομοτέλειες της εξέλιξής τους έρχονται σε σύγκρουση με τη ζωή, με την πραγματικότητα. Ωστόσο, θα ήταν λάθος να εξάγονται άμεσα όλες οι πλευρές, οι τύποι και ιδιότητες του υποκειμενικού παράγοντα από τις αντικειμενικές μόνο συνθήκες, δεδομένου ότι ο υποκειμενικός παράγοντας διαθέτει σχετική αυτονομία ανάπτυξης. Η κατηγορία του υποκειμενικού παράγοντα εκφράζει το μηχανισμό επίδρασης των ανθρώπων στις αντικειμενικές συνθήκες, φανερώνει τις κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας, τη σημασία της πρακτικής στο μετασχηματισμό της πραγματικότητας, επεξηγεί τη διαδικασία της αντίστροφης επίδρασης που ασκεί πάνω στη βάση το εποικοδόμημα, καθώς και τα ιδεολογικά και ψυχολογικά φαινόμενα.

Στην πρακτική δράση, η αντικειμενική και υποκειμενική πλευρά της ιστορικής διαδικασίας εμφανίζονται ως πλευρές ενός και του αυτού φαινομένου που διεισδύουν η μία στην άλλη και που επενεργούν η μια στην άλλη. Το δυνάμωμα του ρόλου του υποκειμενικού παράγοντα στην ιστορία αποτελεί τη σημαντικότερη πλευρά της ιστορικής διαδικασίας. Στην περίοδο των μεγάλων μεταβολών στην ιστορία, ο υποκειμενικός παράγοντας αποκτά αποφασιστική σημασία για το μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων, εάν η δραστηριότητα του αντιστοιχεί στις αντικειμενικές τάσεις της κοινωνικής εξέλιξης. Η επιτυχία μιας εξέγερσης, μιας επανάστασης, όταν υπάρχουν οι απαραίτητες αντικειμενικές συνθήκες, (εξαρτάται από τον υποκειμενικό παράγοντα, από στοιχεία, όπως η πολιτική συνειδητότητα και ωριμότητα, η αποφασιστικότητα και θέληση, η οργανωτικότητα και ικανότητα μιας τάξης να πάρει, με την καθοδήγηση επαναστατικού κόμματος, τολμηρές αποφάσεις και να τις πραγματοποιήσει.

Οι ενέργειες των συντηρητικών και αντιδραστικών τάξεων παρεμποδίζουν την εξέλιξη της κοινωνίας. Στη διάρκεια της σοσιαλιστικής επανάστασης και ύστερα από τη νίκη της η σημασία του υποκειμενικού παράγοντα στην ιστορία αυξάνει απότομα. Ο κομμουνιστικός κοινωνικός σχηματισμός εμφανίζεται και αναπτύσσεται σαν αποτέλεσμα της συνειδητής και δημιουργικής δράσης των λαϊκών μαζών κάτω από την καθοδήγηση του μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματος, η δραστηριότητα του οποίου αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο του υποκειμενικού παράγοντα. Ο σοσιαλισμός επιφέρει ριζική αλλαγή στο συσχετισμό ανάμεσα στη συνειδητότητα και το αυθόρμητο. «Ο κομμουνισμός διακρίνεται απ' όλα τα προηγούμενα κινήματα από το γεγονός ότι ανατρέπει την ίδια τη βάση όλων των προγενέστερων σχέσεων παραγωγής και επικοινωνίας και για πρώτη φορά στην ιστορία θεωρεί συνειδητά ότι όλες οι προϋποθέσεις που εμφανίζονται αυθόρμητα αποτελούν δημιουργία των προηγούμενων γενεών, αφαιρεί έτσι απ' αυτές τις προϋποθέσεις το αυθόρμητο στοιχείο και τις υποτάσσει στην εξουσία των συνενωμένων ατόμων» (Μαρξ Κ. και Ένγκελς Φ.,Άπαντα, τ. 3, σελ. 70 - 71).

·      Μπρόνοκι Ν., Κέσαρεφ Α , Ο αντικειμενικός και ο υποκειμενικός παράγοντας στην ιστορία,[Τσελιάμπινσκ], 1965

·      Πριπισνόφ Β. I, Το πρόβλημα του υποκειμενικού παράγοντα στον ιστορικό υλισμό, Ντουσανμπέ, 1966

·      Αντονιάν Μ Ο., Αμοιβαία σχέση αντικειμενικών συνθηκών και υποκειμενικός παράγοντας στο σοσιαλισμό, Ερεβάν, 1967

·      Ταάγκιν Μπ. Λ., Ο Λένιν για το ρόλο του υποκειμενικού παράγοντα στην ιστορία,